محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کرمی را برحسب ترتیب نزول، تفسیرکرده است. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی - عقلانی به شماره می آید که مولف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت درنکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر دریک نگاه کلی، سوره ها را به دوبخش کلی - مکی و مدنی - تقسیم می کند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است.

چکیده فارسی:از جمله سبک های تفسیری نوپدید، تفسیر قرآن به ترتیب نزول است. درخصوص اعتبار و روایی این روش و پیامدهای آن، داوری هایی شده است. بخش عمده ای از این داوری ها مربوط به پذیرش وجود یا عدم وجود مبانی و پیش فرض های محکم در باره این روش است. تدریجی بودن نزول قرآن و تناسب آن با روش تفسیر نزولی، توقیفی بودن ترتیب نزول به استناد مصحف امام علی (ع)، اجتهادی بودن ترتیب کنونی، سازگاری تفسیر موضوعی با ترتیب نزول و امکان تعیین ترتیب نزول به استناد روایات ترتیب نزول، به عنوان پیش فرض های اصلی این روش مطرح است. درباره فواید ادعایی این روش و مبانی و پیش فرض های آن نقدهایی انجام یافته است. اگرچه برخی از ایرادهای مربوط به فواید این روش، به جا و صحیح است، اما بخش عمده ای از ایرادهای مربوط به مبانی و پیش فرض های روش مزبور، وارد نبوده و قابل نقد است، چنانکه بدون پذیرش این پیش فرض ها، اقدام به تفسیر ترتیب نزولی، موجه نیست.   چکیده عربی:من مناهج التفسیر التی ظهرت حدیثا منهج تفسیر القرآن تبعا لترتیب نزوله. و قد طرحت آراء حول مدی اعتبار هذا المنهج و جوازه و ما یتمخض عنه من نتائج. والقسم الأساسی من هذه الآراء یترکز حول الإقرار بوجود أو عدم وجود قواعد و افتراضات مسبقة رصینة لهذا المنهج. والافتراضات المسبقة الأساسیة التی یعتمدها هذا المنهج هی تدرج نزول القرآن وتناسبه مع منهج التفسیر النزولی، و کون ترتیب النزول توقیفیا استنادا إلی مصحف الإمام علی علیه السلام، و اجتهادیة الترتیب الحالی، وتناسب التفسیر الموضوعی مع ترتیب النزول، و إمکان تعیین ترتیب النزول استنادا إلی روایات ترتیب النزول. و قد طرحت انتقادات حول الفوائد المتوخاة من هذا المنهج و أصوله و افتراضاته المسبقة. و رغم أن المؤاخذات المطروحة فی خصوص فوائد هذا المنهج مؤاخذات صحیحة و صائبة، غیر أن معظم المؤاخذات والانتقادات الموجهة إلی أصول هذا المنهج وافتراضاته المسبقة، غیر صحیحة و یمکن تفنیدها والرد علیها. کما أن لا یسوغ القیام بتفسیر الترتیب النزولی دون الأخذ بهذه الافتراضات المسبقة.  

0

چکیده فارسی: تفسیر عصری از مهم ترین رویکردهای تفسیری است که خاستگاه آن، ارایه پیام های قرآن متناسب با مقتضیات زمان و نیازهای روز است. یکی از مسایلی که پرداختن به آن لازم و ضروری به نظر می رسد، بررسی مختصات آن در قالب های مختلف تفسیری است. بررسی مختصات تفسیر عصری در یک قالب خاص یا تفاسیر یک دوره زمانی مشخص، همچنان که می تواند در زمینه شناخت ماهیت این رویکرد مفید واقع شود، برای آگاهی از جایگاه، نقش و تاثیرگذاری این رویکرد در آن قالب تفسیری نیز موثر می باشد. علی رغم اهمیت پرداختن به این مسیله و جایگاه مهم این رویکرد در عرصه تفسیر به ویژه تفسیر معاصر، این مسیله تا کنون مورد توجه قرار نگرفته و به آن پرداخته نشده است. از این منظر، در این پژوهش تلاش شده است با کنکاش در تفاسیر ترتیبی معاصر، این پرسش مورد بررسی قرار گیرد که: تفسیر عصری در تفاسیر ترتیبی معاصر از چه مختصاتی برخوردار است؟ بر اساس یافته های پژوهش که با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و مطالعه منابع تفسیری معاصر انجام گرفته است، تفسیر عصری رویکردی است که در آن، مفسر می کوشد متناسب با نیازها، شرایط و مقتضیات زمانی عصر خود به تفسیر قرآن بپردازد، از این رو در دوره معاصر، انگیزه ها، دانش ها و تخصص مفسران، مقتضیات و نیازهای زمانی، تحولات و دگرگونی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و مسایل و جدال های فکری این دوره، سبب ظهور صبغه ای خاص از تفسیر عصری در تفاسیر ترتیبی شده است که از ویژگی ها و مختصاتی همچون: تاکید بر وحدت موضوعی آیات هر سوره، منظومه سازی آیات، توسعه مصداقی آیات، پاسخ گویی به مسایل و شبهات نوپدید و توجه به اقناع مخاطب برخوردار است. چکیده عربی: یعتبر التفسیر المعاصر من أهمّ المناهج التفسیریّة، حیث نشأ من تقدیم رسائل القرآن بما یتناسب مع متطلّبات العصر والاحتیاجات المعاصرة. من القضایا التی یبدو من الضروریّ معالجتها والتطرّق إلیها هی دراسة خصائصه بأشکال تفسیریّة مختلفة، إنّ دراسة خصائص التفسیر المعاصر فی قالب خاصّ أو فی قالب تفاسیر فترة زمنیّة محدّدة، یمکن أن یکون مفیدًا فی فهم طبیعة هذا المنهج. کما یمکن أن یکون مؤثّرًا فی معرفة مکانة هذا المنهج ودوره وتأثیره. علی الرغم من أهمّیّة التطرّق إلی هذا الموضوع والمکانة الهامّة لهذا المنهج فی مجال التفسیر، وخاصّة التفسیر المعاصر، إلّا أنّ هذه المسألة لم یتمّ النظر فیها ولا حتّی معالجتها إلی الآن. من هذا المنطلق تمّ السعی فی هذه المقالة ومن خلال البحث فی التفاسیر الترتیبیّة المعاصرة، الإجابة علی هذا السؤال: ما هی خصائص التفسیر المعاصر فی التفاسیر الترتیبیّة المعاصرة؟ بحسب نتائج البحث الذی تمّ إجراؤه باستخدام منهج تحلیل المحتوی النوعیّ ودراسة المصادر التفسیریّة المعاصرة، فإنّ التفسیر المعاصر هو نهج یحاول فیه المفسّر تفسیر القرآن بما یتناسب مع احتیاجات وشروط ومتطلّبات عصره. ومن هنا وفی الفترة المعاصرة تسبّبت الدوافع والعلوم وتخصّص المفسّرین، ومتطلّبات العصر واحتیاجاته، والتغیّرات الاجتماعیّة والسیاسیّة والثقافیّة والقضایا والمناقشات الفکریّة فی هذه الفترة، إلی ظهور طابع خاصّ من التفسیر العصریّ فی التفاسیر الترتیبیّة، حیث تتمتّع بمیزات وخصائص مثل: التأکید علی وحدة موضوع الآیات لکلّ سورة، تنظیم الآیات، تطویر مصادیق الآیات، الإجابة علی القضایا والشبهات حدیثة الظهور والاهتمام بإقناع الجمهور.

چکیده فارسی:تفسیر موضوعی گرایشی نو در پژوهشهای تفسیری ناظر بر تفسیر موضوعات مشخصی در قرآن کریم است که با روشهای مرسوم تفسیری پیش از قرن چهاردهم هجری تفاوت دارد؛ یعنی همان تفسیرهایی که به صورت آیه به آیه یا آیات پی در پی با مواضیع جداگانه به تفسیر آیات می پردازد. این پدیده در پی تحولات عظیمی در عرصه های اصلاح طلبی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ایجاد شد و حیات مسلمانان را دستخوش چالشهایی کرد که از رهگذر آن خواستار عکس العملها و موضع گیرهای سریع از سوی علما شدند و دیگر مجالی برای تفسیر ترتیبی و آیه به آیه قران نبود و بدین گونه بر اهمیت و ضرورت تفسیر موضوعی قرآن افزوده شد.اینک، اگر چه دهها سال از نگارش تفاسیر موضوعی قرآن می گذرد، اما همچنان در زمینه چارچوب دقیق تفسیر موضوعی ابهامات زیادی وجود دارد و هنوز نوع یا انواع آن به روشنی تعیین نشده است و سوالهایی هم چنان مطرح است، از جمله: آیا تفسیر موضوعی ناظر بر کل قرآن است یا بر یک سوره یا بر مفردات و واژگان قرآن و اصولا مراد از موضوع چیست و چه معیارهایی برای آن تعیین می شود؟ آیا این معیارها همچنانکه آیت اله شهید سید محمد باقر صدر می گوید از خارج متن یا برخاسته از خود متن است از ابتدا تا انتهای آن؟ افزون بر آن، دلایل مشروعیت این نوع تفسیر چیست و چگونه می توان ایرادهایی فراوانی را که بر آن گرفته شده پاسخگو بود؟ این همه برخاسته از ابهامات نظری است که در تفسیر موضوعی وجود دارد و نیز بدبینی هایی که نسبت به آن و پدیدآورندگان آن وجود دارد.   چکیده عربی:التفسیر الموضوعی اتجاه جدیده فی الدراسات التفسیریه یحاول أن یفسر قضایا محدده فی القرآن الکریم یتمایز عن الطریقه السائده فی التفسیر طیله القرون التی سبقت القرن الرابع عشر الهجری والتی عرفت باسم طریقه التفسیر التجزیئی أو التسلسلی أو الموضعی. و سبب نشوء هذه الظاهره هو التطورات العظیمه التی حصلت فی واقع المسلمین علی مختلف الصعد اجتماعیا وسیاسیا وثقافیا و إصلاحیا والتحدیات التی واجهت المسلمین فی مختلف مجالات الحیاه و تطلبت من علمائهم ردا وموقفا سریعا لا یستطیع انتظار الفراغ من تفسیر القرآن من أوله إلی آخره علی طریقه التفسیر الترتیبی مما أضفی علی التفسیر الموضوعی أهمیه و فوائد کثیره. و مع أن عقودا عدیده مرت علی الکتابات التی تعرضت للتفسیر الموضوعی إلا أن تباینا لا زال یلقی بظلاله علی عدد من القضایا المرتبطه بالتفسیر الموضوعی من قبیل المراد بالتفسیر الموضوعی بشکل دقیق. و عند إطلاقه علی أی نوع من أنواعه یدل؟ بمعنی هل یدل علی التفسیر الموضوعی فی القرآن کله أم علی التفسیر الموضوعی للسوره أم علی التفسیر الموضوعی للمفرده القرآنیه؟ ثم ما هو المراد من الموضوع و ضوابط تحدیده و بحثه و هل یجب أن یکون کما یقول سماحه المجاهد الشهید السیدمحمدباقر الصدر من خارج النص أم أنه یمکن أن یکون الموضوع من النص بدایه و نهایه؟ ثم ما هی دلائل مشروعیه هذا النوع من التفسیر وکیف یجاب عن الإشکالات الکثیره التی وجهت إلی التفسیر الموضوعی والناشئه أساسا من عدم وضوح الجانب النظری للتفسیر الموضوعی أو من سوء ظن مسبق به و بمن تبناه.

سورة التغابن  تقدم الحدیث عن البسملة.-1 إن تنزیه الکون لله ودلالته علیه وعلی صفاته الحسنی إجمالاً حقیقة وجدانیة یؤکد علیها القرآن مراراً فله الملک الحقیقی وله الحمد الخالص وله القدرة المطلقة.-2 إنه خالق البشریة والرحیم بها والمشرع لها بطبیعة الحال ما یصلحها ویحقق لها هدف خلقتها، وتبقی حرة فی اختیار طریق الکفر أو طریق الإیمان، وحینئذ فعین الرقابة الإلهیة خبیرة بما یعمل الفریقان.3- من حقائق التصور الإسلامی الکبری أن الکون خلق بالحق، وله هدف ثابت، کما أن من هذه الحقائق أن کل شیء وضع فی محله وبأسمی حالة ومن ذلک الإنسان إذ هو یمتلک أحسن صورة ممکنة وکل الطاقات وأنماط الهدایة التی تحقق إمکان السیر إلی الهدف المنشود. ویعود الکون کله إلی الله بعد ذلک.

56،55،54،53،52،51 - وهکذا اختار هؤلاء طریق الضلال والضیاع والتکذیب بالحقیقة، فکانت عاقبتهم السیئة یوم القیامة أن یملأوا بطونهم من نبات تکرهه النفوس والعیون، ویشربوا فوقه من الماء الحار کما تشرب الإ بل المصابة بداء العطاش حتی تفنی، تلک هی حالتهم البائسة، ومترلتهم یوم القیامة.57 - إن کل شیء فی الکون یشیر إلی الخالق العظیم، ومن ذلک خلق الإنسان بکل مافیه من مظاهر الإبداع والتنسیق والهدفیة ولکن هؤلاء ینکرون هذه الحقائق الباهرة.59،58 - ومن أروع الدلائل ما یشهده الإنسان من بدء خلقة الإنسان بکل عظمته من المنی وهو سائل مهین ثم لیلتحم مع بییضة المرأة لتتکون اللقیحة وتتطور حتی تکون إنساناً، إن هذا التحول العظیم إنما یتم بأمر الله وقدرته ولا ید للإنسان فیه.

تحدثنا عن البسملة قبل هذا.1- قسم بالجرم السماوی و هو مخلوق عظیم تنکشف فی کل یوم جوانب العظمة فیه، و إشارة إلیه حین یهوی بأمر الله.4،3،2- و تأکید علی الوعی الکامل لرسول الله ـ و هو صاحبهم الذی یعرفونه بالصدق والامانة و بوضوح الرؤیة ـ و إیمانه بحقیقة الوحی، وعدم خروجه عن الصراط السوی فلا ضلال ولا خطأ، ولا حدیث عن ما یهواه، وإنما هو الوحی الإلهی الصادق.7،6،5- حمله إلی الرسول جبرئیل الملَک القوی ذو القدرة والرجاحة فی العقل، والمکانة عند الله، وقد ظهر للرسول فی صورته الحقیقیة، مالئاً الأفق بعظمته.